Akıllı Şehirler: Trafikle Mücadele

Yaşadığımız kentte her gün boğuştuğumuz yoğun trafik, ekonomistlerin “paylaşılanın trajedisi” (tragedy of the commons) kavramının modern yaşantımızdaki en iyi örneklerinden. Bu durumda paylaşılan, hiçbirimizin üzerinde dışlayıcı sahibiyet (exclusive ownership) iddia edemediği ve herhangi bir ücretlendirme söz konusu olmadan hepimizin kullanımına açık olan karayolları. Ortaya çıkan trajedi ise bu yolların aşırı kullanımı sonucu oluşan ve bu kısacık ömürdeki değerli saatlerimizi har vurup harman savurarak harcattıran yoğun trafik. Ve tabi yoğun trafiğin kaçınılmaz olumsuz yan etkilerinden (negative externalities) hava ve gürültü kirliliği.

Farklı disiplinlerden araştırmacılar kentleşmenin artan hızına paralel bir hızla seferber olarak trafiğin yoğunluğunu hem arz hem talep üzerinden azaltmaya çalışmaya devam ediyor. Kimisi ücret ve cezalarla talebi azaltmaya çalışıyor (örneğin kentin belirli bölgelerine araçla girişin ücretlendirilmesi veya trafiğe haftanın belirli günlerinde belirli plakaların çıkmasına izin verilmesi) kimisi özel araca alternatifleri iyileştirip çeşitlendirmeye uğraşıyor (örneğin metro hatlarının geliştirilmesi, otobüs akışının iyileştirilmesi, araç paylaşımının teşviki) kimisi de trafikle ilgili zamanında ve doğru bilgi aktararak otomobil kullacılarının rotalarını optimize etmelerine aracı oluyor (örneğin radyo ve internet üzerinden trafik bilgilerinin duyurulması, değişen mesaj levhaları (variable message signs) ile alternatif yollardaki trafik akışıyla ilgili bilgi verilmesi).

ABD’nin batı yakısındaki güzel mi güzel kentlerinden San Francisco’da yapılan bir araştırma kent merkezindeki trafik yoğunluğunun yüzde 30’unun park yeri arayan otomobillerden kaynaklandığını gösterince yerel yönetim mevcut park olanaklarının teknolojiden yararlanarak daha akıllı bir şekilde kullanılması için çalışmalarına başlamış. 2011 yılında ilk uygulamasına başlanan SFpark için kurulan altyapının temel taşı belediyenin tekli ve çoklu parkmetreleri ile belediye otoparklarına koyduğu sensörler. Parkmetre ve otoparklara konan sensörler kablosuz şekilde merkezi bilgisayarlara düzenli olarak dolulukla ilgili bilgi gönderiyor ve bu bilgiler de toplu olarak gerçek zamanlı veri olarak kullanıma açılıyor. İnternette belediyenin kurduğu sitenin yanı sıra bu verilere ücretsiz olarak anında ulaşabilen özel uygulama geliştiriciler verileri internet, Android ve I-Phone’lar üzerinden paylaşıyor. Bu şekilde kent merkezine yaklaşan bir otomobil hangi sokaklar ve otoparklarda boş yer olduğunu anında görebiliyor.

Sensörlerden gelen veriler aynı zamanda talebe dayalı fiyatlandırma uygulamasını da mümkün kılıyor. San Francisco belediyesi bir önceki hafta sensörlerden gelen doluluk verilerine göre gün içindeki belirli zaman aralıkları ve sokak blokları özelinde fiyatlandırmaya gidiyor; birçok farklı kanaldan her hafta başında duyurulan saatlik park ücretleri zaman ve yerine göre 50 kuruş ile 12 lira arasında değişebiliyor. Bu şekilde otomobil kullanıcılarının 100 metre daha az yürümek adına yaptıkları bireysel seçimlerin biraraya gelerek yol açtığı ve kendileri de dahil herkesi olumsuz etkileyen yoğun trafik ve hava kirliliğinin yine bireysel seçimleri talebe dayalı fiyatlandırma politikasıyla değiştirerek azaltılması amaçlanıyor. Bu şekilde örneğin akşamüstü saat 5’te park bulmanın daha kolay olduğu sokaklarda saatlik ücret 1 liraya indirilerek, park bulmanın zor olduğu sokaklarda ise 10 liraya çıkarılarak park arayışıyla ilgili cebe dayalı bireysel tercihlerin topluma maliyetinin daha az trafik yoğunluğu ve hava kirliliğine yol açması hedefleniyor.

San Francisco’daki bu teknolojiye dayalı akıllı girişimin başlangıç maliyeti 40 milyon lira civarında. Girişimin trafik yoğunluğu üzerindeki etkisiyle ilgili bulguların yakın zamanda açıklanması bekleniyor. Eğer girişimin sonuçlarının olumlu olduğu görülürse trafikle mücadelede bu yeni yaklaşımın dünyanın dört bir yanındaki yoğun trafikten müzdarip yüzlerce kente yayılması bence an meselesi.